Het signalement Passende langdurige zorg benadrukt dat het anders organiseren en positioneren van formele en informele zorg essentieel is om passende langdurige zorg binnen de Wet langdurige zorg (Wlz) te realiseren. De zorg varieert van lichte ondersteuning tot intensieve zorg voor kwetsbare groepen zoals ouderen, mensen met een beperking en mensen met psychische aandoeningen. Het doel is om zorg en ondersteuning af te stemmen op de situatie van de zorgvrager, zodat het bijdraagt aan hun kwaliteit van leven. Tegelijkertijd helpt een goede afstemming tussen formele en informele zorg om de groeiende zorgvraag en het tekort aan zorgpersoneel op te vangen.
Nieuwe benadering van zorg
Er wordt een transitie voorgesteld van zelfredzaamheid naar samenredzaamheid, waarbij een zorg-ecosysteem ontstaat van de zorgvrager, hun directe omgeving en zorgprofessionals. Hierbij wordt allereerst gekeken naar oplossingen binnen de directe omgeving voordat formele Wlz-zorg wordt ingezet. Dit kan zowel plaatsvinden op het niveau van de individuele zorgrelatie als binnen de maatschappij als geheel:
- Zorgrelatie: Een open en gelijkwaardig gesprek tussen de zorgvrager, diens netwerk en de zorgprofessional is essentieel. Het vertrekpunt is te kijken naar wat de zorgvrager zelf kan en wil om een betekenisvol leven te leiden. De regie ligt in principe bij de zorgvrager of diens naasten, waarbij de zorgprofessional waar nodig aansluit. Het gaat om een verandering van ‘zorgen voor’ naar ‘zorgen met’, waarbij positieve gezondheid centraal staat.
- Gemeenschap: Samenredzaamheid, waarin mensen elkaar ondersteunen binnen een gemeenschap, wordt gezien als een belangrijk principe. Door mensen in een sociaal netwerk te betrekken, kunnen zorg- en ondersteuningsvragen worden beantwoord of zelfs voorkomen. De zorgprofessional is hierbij niet de enige die oplossingen biedt; soms komen oplossingen uit de directe omgeving. Deelname aan een gemeenschap heeft bovendien positieve effecten op het welzijn en de gezondheid.
Huidige belemmeringen
Het huidige zorgstelsel is nog sterk gericht op zelfredzaamheid en biedt snel formele zorg als oplossing, zonder eerst te kijken naar informele mogelijkheden. De Wlz belemmert soms initiatieven uit andere zorgdomeinen (zoals de Zorgverzekeringswet of Wet maatschappelijke ondersteuning), zodra iemand een Wlz-indicatie heeft. Mantelzorgers en vrijwilligers hebben geen formele positie in de Wlz, en financiële prikkels leiden ertoe dat mensen sneller worden doorverwezen naar de Wlz. Daarnaast brengt het zorgstelsel veel administratieve lasten met zich mee, wat ontmoedigend werkt voor zowel zorgvragers als zorgaanbieders.
Oplossingsrichtingen
Om de transitie naar samenredzaamheid te ondersteunen, worden drie belangrijke oplossingsrichtingen voorgesteld:
- Aanpassing van het zorgstelsel: Het zorgstelsel moet de maatschappelijke beweging naar samenredzaamheid ondersteunen. Dit vraagt om aanpassingen in wet- en regelgeving, zodat de Wlz een vangnet blijft in plaats van de eerste oplossing. Samenredzaamheid en zorgzame gemeenschappen moeten centraal staan in landelijk beleid en programma’s. Daarnaast is het belangrijk om de verantwoordelijkheden binnen de verschillende zorgdomeinen duidelijker te maken en de adviezen uit de Werkagenda Passende Langdurige Zorg op te volgen.
- Ruimte voor regionale en lokale initiatieven: Regionale en lokale overheden en instanties moeten meer ruimte en financiële mogelijkheden krijgen om initiatieven te ontwikkelen die bijdragen aan een gezonde leefgemeenschap. Dit betekent het wegnemen van belemmerende financiële prikkels in het zorgstelsel en het stimuleren van samenwerking tussen verschillende partijen, zoals zorgaanbieders en informele netwerken. Regionale programma’s en initiatieven moeten een springplank krijgen om verder te ontwikkelen, bijvoorbeeld via het programma Passende Zorgpraktijken.
- Gelijkwaardige samenwerking tussen zorgvragers, informele netwerken en zorgprofessionals: Passende oplossingen ontstaan alleen als betrokkenen de tijd nemen om elkaar te leren kennen en samen te werken. Dit vraagt om een andere werkwijze waarbij zorgprofessionals voldoende tijd, ruimte en middelen krijgen om in gesprek te gaan met zorgvragers en hun netwerken. Daarnaast moeten zorgaanbieders gezamenlijk een visie ontwikkelen op de samenwerking met mantelzorgers en vrijwilligers, en moeten administratieve lasten worden verminderd.
Gemeenschapskracht en zorgzame buurten spelen een cruciale rol in het vormgeven van samenredzaamheid. Door zorgvragers, hun netwerk en zorgprofessionals te verbinden binnen hechte, zorgzame buurten, ontstaat een omgeving waarin mensen elkaar ondersteunen en zorgvragen sneller worden opgevangen. Deze buurten kunnen als belangrijke pijlers dienen voor de transitie van ‘zorgen voor’ naar ‘zorgen met’, waarbij gemeenschappen bijdragen aan het welzijn van hun leden en de druk op formele zorg verlichten.
Wilt u meer lezen over het signalement Passende langdurige zorg, klik hier!